تأثیر تندی و جهت شیب بر تشکیل روان آب سطحی و رسوب در حوزه آبخیز جنگلی کجور

چکیده مدیریت صحیح یک حوزه آبخیز مشروط بر شناخت عوامل موثّر و بررسی رفتار آن ها در شرایط متفاوت می باشد. متغیّرهای تندی و جهت شیب نقش مهمّی در کنترل پاسخ های هیدرولوژیکی حوزه آبخیز دارند. تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش تندی و جهت شیب بر ویژگی های روان آب و رسوب در حوزه آبخیز جنگلی کجور واقع در جنوب شرقی شهرستان نوشهر طراحی شد. آزمایش های مورد نظر با استفاده از یک باران ساز پمپی با شدّت تقریبی 2 میلی متر بر دقیقه در دو تیمار شیب کم تر و مساوی 25 درصد و بیش تر از 25 درصد و جهت های شرقی و غربی انجام شد. فلوم مورد استفاده دارای ابعاد 30×30 سانتی متر بود. آزمایش ها طی مهر 1387 تا اردیبهشت 1388 در سه تکرار و محل های ثابت انجام گردید. خصوصیّات فیزیکی خاک شامل درصد شن، سیلت، رس، وزن مخصوص ظاهری، رطوبت پیشین خاک و ماده آلی در هر ماه اندازه گیری شد. بررسی اثر تیمارهای تندی و جهت شیب با استفاده از طرح های فاکتوریل و مربّع لاتین، تغییرات زمانی با استفاده از آزمون تجزیه مرکّب نرم افزار 17 spss و روند تغییرات روان آب با استفاده از نمودارهای تغییر حجم روان آب در فواصل زمانی مساوی صورت گرفت. نتایج نشان داد که تأثیر شیب بر حجم روان آب، شدّت متوسّط نفوذ و رسوب در سطح پنج درصد معنی دار بوده به نحوی که حجم روان آب روی شیب تندتر، کم تر از شیب کندتر بوده است. هم چنین جهت روی آستانه شروع روان آب اثر معنی دار در سطح پنج درصد داشته به نحوی که آستانه شروع روان آب در دامنه غربی بالاتر از دامنه شرقی بوده است. هم چنین اثر شیب در برخی از ماه ها و اثر جهت در ماه های دیگر روی رسوب در سطح پنج درصد معنی دار بوده است و در حالت کلّی با افزایش شیب، رسوب تولیدی کم و در دامنه شرقی مقدار آن بیش تر بود. در مجموع نتایج به دست آمده مشخّصا دلالت بر نقش متفاوت تندی و جهت شیب بر ویژگی های روان آب و رسوب در منطقه مورد مطالعه داشته است.